بیماری لثه یا پریودنتال (periodontal disease) انواع مختلفی دارد مانند پریودنتیت (periodontitis ) و ژینژیویت (gingivitis).
بیماری لثه صرف نظر از نام، با رشد باکتریها در دهان شروع شده و به از دست دادن دندان (در صورت عدم درمان مناسب) منتهی میشود. حدود ۷۵% از جمعیت بزرگسال ایران نوعی بیماری لثه را پس از ۳۵ سالگی تجربه میکنند.
ژینژیویت خفیف ترین بیماری لثه بوده و در آن عفونت باکتریایی در بافتهای دهان ایجاد میشود.
استخوان و بافت همبند دندان به محض رخ دادن بیماری لثه، رو به نابودی میروند.
سمومی که توسط باکتریها تولید میشود به بافتهای پیرامون آسیب وارد کرده و باکتریها وارد خط لثه میشوند.
شناسایی این بیماری ممکن است مستلزم دقت باشد چون علائم و نشانه های آن به علت نبود درد یا ناراحتی، محسوس نیستند.
افرادی که به بیماری لثه ظنین هستند، باید به دندانپزشک یا متخصص لثه مراجعه کنند.
در بین انواع مختلف بیماریهای لثه، تنها تاثیرات ژینژیویت را میتوان بازگرداند؛ پریودنتیت و بیماری پریودنتال دیگر قابل بازگشت نیستند و پتانسیل ایجاد مشکلات دیگری مانند بیماریهای قلبی را نیز دارند.
باکتریهای ناشی از پریودنتیت در برخی افراد مبتلا، در جریان خون دیده شده است. این باکتریها میتوانند موجب تجمع پلاکها و چسبیدن آنها به یکدیگر در داخل عروق شوند. این وضعیت میتواند سکته یا حمله قلبی را به دنبال داشته باشد.
فهرست عناوین
علائم بیماری لثه پریودنتال
لثه های سالم سفت و صورتی هستند و تغییر رنگ آنها طبیعی است. پریودنتیت حاصل ژینژیویت درمان نشده است. پیش از این که بیماری پریودنتال از کنترل خارج شود، علائمی وجود دارد که وجود آن را نشان میدهد:
- بدون درد
- قرمزی لثه هنگام مسواک زدن، نخ دندان کشیدن یا پس از گاز زدن غذاهای سخت
- خونریزی لثه ها در حین مسواک زدن، نخ دندان کشیدن یا پس از گاز زدن غذاهای سخت
- تورم مکرر لثه
- بوی بد نفس
- طعم فلزی در دهان
- پس رَوی لثه یا بلندتر شدن ظاهر دندان
- پاکِت های عمیق بین دندانها و لثه ها
- شل شدن دندانها
- به نظر رسیدن جا به جا شدن دندانها
بزرگترین نگرانی دندانپزشک این است که همه علائم بیماری پریودنتال بدون درد هستند. متاسفانه به همین علت است که بسیاری از مردم این مشکل را نادیده گرفته یا آن را بی اهمیت تلقی میکنند. اگر این علائم را تجربه میکنید، برای معاینه به پزشک مراجعه کنید.
دلایل بیماریهای لثه
مهمترین علت بیماری لثه پلاک باکتری است. پلاک ماده ای چسبنده و بدون رنگ است که سطح دندان را میپوشاند. اگر این وضعیت بدون درمان رها شود، باکتریها شروع به عفونی کردن لثه ها کرده و بافتهای پیرامون را که استخوانها و دندانها را پشتیبانی میکنند، از بین میبرند. اگر این اتفاق بیفتد، لثه ها از دندانها جدا شده و پاکِت هایی تشکیل میشود (شیار گود و عمیق بین لثه و دندان) که با پلاکهای باکتریها پر میشود و این وضعیت منجر به عفونت بیشتر میگردد. برخی از فاکتورهای اصلی که منجر به تجمع پلاک میشود عبارتند از:
نامنظم بودن دندانها: دندانهایی که پوسیده شده، شکسته و یا لب پر شده اند، با تاج، بریج یا دندان مصنوعی خوب هماهنگ نمیشوند و به مکانهای مناسبی برای پنهان شدن باکتریها و تجمع آنها، تبدیل میشوند. روشهای معمول بهداشت دهان معمولا به این نواحی دسترسی ندارند.
بهداشت ضعیف دهان: اگر به طور منظم مسواک نمیزنید، نخ دندان نمیکشید و یا دهانتان را شستشو نمیدهید ممکن است تحت تاثیر تجمع پلاک قرار بگیرید.
رژیم غذایی: اگر عادات غذایی سالمی نداشته باشید بدنتان از جمله لثه و دندانها مواد مغذی مورد نیاز خود برای مقابله با عفونتها را دریافت نمیکند.
رفتار: اگر دچار سوء استعمال مواد و الکل هستید، توانایی بدن برای مقابله با عفونتها را دچار اخلال میکنید. سوراخ کردن (برای استفاده از جواهرات) نیز توانایی طبیعی بدن را دچار اشکال میکند به خصوص زمانی که سوراخ در اطراف یا داخل دهان باشد. همه این اقدامات، شما را مستعد بیماری لثه میسازد.
هورمونها: زنان از تغییرات هورمونی در طول زندگی (بلوغ، بارداری و یائسگی) رنج میبرند. این نوسانات میتوانند تغییراتی در بدن به راه بیندازد که منجر به افزایش احتمال انواع بیماریها میشود.
ژنتیک: اگر چه تاثیر ژنتیک در بیماری لثه به اندازه بیماریهای وراثتی دیگر مانند بیماری قلبی نیست اما میتواند یکی از عوامل زمینه ساز باشد.
داروها: دندانپزشکها با تاثیر برخی داروها مانند داروهای ضد افسردگی، ضد بارداری خوراکی و برخی داروهای قلب بر دندانها و لثه آشنا هستند. باید داروهایی را که مصرف میکنید، به اطلاع دندانپزشک خود برسانید.
وضعیتهای پزشکی دیگر: افرادی که بیماریهای مشخصی مانند دیابت و لوکمی دارند بیشتر مستعد بیماریهای لثه هستند. علت آن مقاومت پایین بدن است.
مصرف تنباکو: پس از مطالعات متعدد مشخص شده است تنباکو فرد را در معرض بیماریهای دهان قرار میدهد. با مصرف تنباکو رسوبات سریعتر و در لایه ضخیمتر در پاکت های بین دهان و دندان تشکیل میشوند.
عادات بد: دندان قروچه و بهم فشردن دندانها میتواند به دندانها و بافتهای پیرامون آن صدمه بزند. در حین این فعالیتها بر دندان فشار وارد میشود اما فشار بر لثه ها نیز وارد شده و آنها را سست مینماید.
تشخیص بیماری لثه
دندانپزشک برای بررسی بیماری لثه، دهان شما را معاینه میکند و خونریزی لثه، شل بودن دندانها و عمق پاکت ها را بررسی میکند. همچنین دندانپزشک ممکن است پرتوی ایکس از دندانهای شما تهیه کند تا کاهش استخوان و مشکلات دیگری را که ممکن است در استخوانهای پشت لثه ها روی داده باشد، شناسایی کند. این معاینه ها همراه با سوالات مربوط به رژیم غذایی و عادات اجتماعی به او کمک میکند تشخیص درست را بیان کند.
درمان بیماری لثه
درمان بیماری لثه بستگی به شدت وضعیت دارد. دندانپزشک میتواند پس از بررسی وضعیت، برنامه درمانی برای شما در نظر گرفته و آن را شروع نماید. اگر وضعیت شما شدید نباشد، دندانپزشک هر گونه رسوبی را طی تمیز کاری حرفه ای از سطوح دندانی شما برداشته و در صورت نیاز، تسطیح ریشه (root planing ) و جرم گیری عمیق (deep scaling) انجام میدهد. بی حسی موضعی در حین این عمل معمولا انجام میشود و در صورت نیاز آنتی بیوتیک به بیمار داده میشود. در صورت تجمع باکتریها در پاکت های لثه، آنتی بیوتیک تجویز میشود. دندانپزشک حتی ممکن است دهان شویه دارویی برای شما تجویز کند تا به طور منظم استفاده کنید.
در حین عملی به نام جرم گیری، دندانپزشک از ابزار دستی به نام اسکالر یا اسکیلر ( scaler) استفاده میکند تا رسوبات سخت شده که توسط باکتریهای مرده تولید شده و معدنی شده اند و همه پلاکهای اطراف خط لثه را بزداید. جرم گیری اولتراسونیک شامل جریان با فرکانس بالا است که از آن برای حذف پلاک و رسوبات استفاده میشود. در حین عملی به نام تسطیح ریشه، دندانپزشک باکتریها را با تسطیح سطوح ریشه دندان، برمیدارد. روش دیگری به نام حذف پلاک زیر لثه ای (subgingival debridement)، شامل حذف مواد محرک سطح دندانها از زیر خط لثه است. این کار برای پیشگیری از عفونتها در ناحیه درمان انجام میشود.
در برخی افراد با وجود بهداشت مناسب دهان، جرم گیری حرفه ای دندان هر چند ماه لازم است. بسیاری از مواقع دندانپزشک استفاده از دهانشویه آنتی باکتری را در این شرایط توصیه میکند. اگر این بیماری در مراحل اولیه شناسایی شود، دندانپزشک میتواند عمق پاکت ها را کنترل کند. ممکن است دندانپزشک مواد حاوی داروهای ضد التهاب یا آنتی بیوتیک تزریق کند تا به مبارزه با عفونت و پیشگیری از آن کمک نماید. اگر مصرف آنتی بیوتیکها به اندازه کافی زود باشد هیچ درمان دیگری ممکن است لازم نباشد.
اگر بیماری را زود تشخیص ندهید و پاکِتها عمیق باشند، ممکن است نیاز به جراحی لثه داشته باشید. معمولا جراحی لثه برداری (gingivectomy ) انجام میشود. این عمل جزئی بوده و در مطب صورت میپذیرد. در حین عمل، بافت نرم دیواره پاکت برداشته میشود. اگر به استخوان دندان آسیب وارد آمده باشد، ممکن است به انجام عملی به نام جراحی استخوانی (osseous ) نیاز داشته باشید. در این عمل پریودنتیست بافت عفونی لثه را برداشته و استخوان و لثه را مجددا شکل دهی میکند. پس از این جراحی، خط لثه با خمیر پانسمان (پوشش محافظ برای لثه) به مدت یک تا دو هفته یا تا زمان بهبودی لثه، پوشانده میشود. در بیشتر موارد خمیر پانسمان لثه، شیوه معمول خوردن و نوشیدن را دچار اشکال نمیکند. جراحی فلپ لثه (Periodontal flap) گاهی اوقات در صورتی که پاکت بزرگی بین لثه و دندان وجود داشته باشد، صورت میگیرد. اگر استخوانها نیز باکتری داشته باشند، دندانپزشک میتواند به روش جراحی استخوان را مجددا شکل دهد تا پاکت باکتریها را از بین ببرد. در جراحی دیگری به نام جراحی بازسازی (regenerative surgery) ، جراح تلاش میکند با استفاده از اینسرتهای خاصی استخوان فک و بافتهای پیرامون آن را دوباره رشد دهد. این روش در دنیای دندانپزشکی نسبتا جدید است و شامل پیوند استخوان و بافت نرم به امید تقویت لثه های نازک شده و فراهم آوردن احتمال موفقیت در رشد دوباره استخوان میشود. لیزر درمانی گاهی اوقات به عنوان ابزاری برای کاهش اندازه پاکِتها مورد استفاده قرار میگیرد. متاسفانه برای ترمیم بافتهای آسیب دیده نمیتوان از این روش استفاده کرد.
هزینه روشهای درمانی بیماری های لثه
فاکتورهایی مانند نوع درمان مورد نیاز، نوع بیمه، محل قرار گیری مطب و فناوری مورد استفاده برای عمل، تعیین کننده هزینه درمان شما هستند. فاکتور مهم دیگر، شدت بیماری است. شدت آن اگر در حد خفیف باشد ممکن است تنها با درمانهای ساده رفع شود اما اگر شدید باشد میتواند بسیار هزینه بر باشد.
پیشگیری از بیماری لثه
- حداقل دو بار در روز یا پس از هر بار وعده غذایی، دندانهای خود را مسواک زده و نخ دندان بکشید.
- معاینات دندانی منظم داشته باشید
- از نوشیدنیها و غذاهای شکری خودداری کنید مگر در حین غذا (که پس از آن مسواک میزنید)
- اگر نمیتوانید پس از غذا مسواک بزنید، از آدامس بدون شکر یا شستشوی دهان با آب برای تمیز نگه داشتن دهان استفاده کنید
- با مشاهده اولین علائم، به دندانپزشک مراجعه کنید.
- غذاهای سالم و ترد برای میان وعده مصرف کنید مانند سیب و هویج
- درباره بهداشت مناسب دهان و روشهای آن از دندانپزشک سوال کنید
با دندانپزشک صحبت کنید سوالات زیر را درباره بیماریهای لثه از دندانپزشک خود بپرسید: - وضعیت من چقدر پیشرفت کرده است؟
- چه گزینه های درمانی قابل انجام هستند؟
- به من شیوه درستِ مسواک زدن دندانها را یاد بدهید
- کدام مسواک، خمیر دندان و دهان شویه را برای من توصیه میکنید؟
- چند وقت یک بار باید به شما مراجعه کنم؟
- اگر نتوانم پس از غذا مسواک بزنم، چه کاری باید انجام دهم؟
- ممکن است مرا به پریودنتیست ارجاع دهید؟ اگر چنین است، هنوز شما به عنوان بخشی از تیم درمانی من باید بر درمان نظارت داشته باشید؟
- باید مراقب چه علائمی باشم که نشان میدهد درمان موثر نبوده یا بیماری بدتر شده است؟
